Milliyetçilik modernizmin ürettiği bir ideoloji olarak dünyanın bugünkü görünümünün ve ulus devletlerden oluşan, kapitalist ekonomik sisteme dayalı düzeninin kurucularından ve meşrulaştırıcılarından biri olarak halen işlev sahibi. Evrensel ve kuşatıcı bir anlatı olarak yerleştiği konum da tarihin bir aşamasında sönümleneceğine dair fikirleri yanlışlıyor; öngörülerin aksine milliyetçilik, etki ve güç alanını çeşitlendiriyor. Yakın geçmişte ortak hukuk sistemleri, ortak para birimleri ve ulus üstü organizasyonların teşekkülüyle pekişen sınırların ortadan kalkacağına dair iyimserlik, göç dalgalarına karşı yükselen duvarın altında kalıyor. İki yüz yıllık tarihi boyunca politik tutumu açısından kendisini karşıtı olduklarıyla tanımlamışken bugün geldiği noktada içeri ve dışarı ya da biz ve öteki arasında kurduğu ikilikler ve tezatlıklar daha alelade, daha vurucu ve daha sancılı bir hâl alıyor. Bir zamanlar kilisenin üstünlüğüne, mutlak monarşilere, yayılmacı hareketlere karşı olan milliyetçilik bugün namlusunu göçmenler başta olmak üzere toplumsal eşitsizliklerden mustarip kesimlere doğrultuyor. Şarkılara, şiirlere, danslara ilham olmuş yaratıcı vasfı oldukça gerilerde kalmış bir halde kendini sıkça ayrıştırıcı söylemlerde belli ediyor. En azından milliyetçiliğe yüzeysel bir biçimde yaklaşıldığındaki manzara bu…
Neyse ki milliyetçiliğin tarihi aynı zamanda onu anlamlandırma ve yorumlama biçimlerinin zenginleşmesini ve derinleşmesini de içeriyor. Özellikle postmodernite ve “kültürel dönemeç” ile sosyal bilimlerde odak, yöntem ve amaç bakımından önemli bir dönüşüm ve açılım söz konusu olurken bu gelişmeler milliyetçilik üzerine düşünmeyi ve tartışmayı da etkisi altına alabiliyor. Makro-analizlerden mikro-analizlere, ideolojiden söyleme, Avrupa-merkezcilikten maduniyet çalışmalarına, disiplinlerin belirgin sınırlarından disiplinlerarasılığa, matbuattan yeni medyaya ve “yukarı”dan “aşağı”ya doğru tüm geçişler milliyetçiliğin aranacağı, bulunacağı ve tartışılacağı bağlama etki ediyor. Milliyetçiliğin yalnız dünyanın istikrarsız ve çatışmalı coğrafyalarında değil, müreffeh ve müesses toplumların sükûnetinde bulunabileceği; kendini salt krizlerde ve olağanüstü hallerde değil yaşamın aleladeliğinde belli edebileceği; tutku dolu gösteriler ve sert politik nutukların dışında her türden kişisel tavır, ilişki ve tercihlerde gözlenebileceği kanaati bu gelişmelerin ışığında güçleniyor.
“Gündelik Milliyetçilik”i söz konusu gelişmeleri çatısı altında toplayan bir üst başlık olarak değerlendirmek yanlış olmayacaktır. Sıklıkla Michael Billig’in Banal Milliyetçilik’i ile ilişkilendirilse de kapsam ve etkisi ile onun sınırlarını fazlasıyla açan bu teorik çerçeve, Eric Hobsbawm’ın ulusların yukarıdan inşa edilmiş olsa da aşağıdan bakılmadıkça anlaşılamayacağı saptamasının ve hükümetler ile milliyetçi hareketlerin sözcüleri ve aktivistleri yerine onların eylem ve propagandalarının hedefi olan sıradan insanlara dikkat çekişinin yolunda ilerliyor. Rogers Brubaker’ın, etnisiteyi bir öz olarak değil, var olması ancak gündelik temas ve karşılaşmalar ile mümkün olan ve sürekli olarak yeniden üretilen bir şey olarak tanımlayan, “etnisite” yazını ile milliyetçilik tartışmaları arasında kurduğu diyalog oldukça verimli çıktıları olan bir perspektif kırılması yaratıyor. Bu sayede Beyen ve van Ginderachter’in altını çizdiği üzere “kitleyi kitlesel bir fenomene dahil etme” çabasıyla gündelik milliyetçilik sıradan insanların ulus mefhumuyla bağlantılarını yalnız ulusal semboller, ritüeller ve kimliklerinde değil tam da onların sıradan davranışlarında, tercihlerinde ve beğenilerinde arıyor. Daha önce ulusa ve milliyetçiliğe dair bilgiyi geniş coğrafyalara ilişkin siyasi tarih okuması ile tedarik eden bu yazın, insanların ulusu ne zaman, nerede ve hangi bağlamlarda yaşamları için anlamlı buldukları, etnik ve milli kimliklerini gündelik hayatta ne şekillerde müzakere ettikleri gibi soruların yanıtını gündelik olana başvurarak, büyük oranda etnografik yöntemlerle üretilmiş veriye dayanarak vermeye çalışıyor. Üstelik bunu yaparken, ulusal sembolleri ve imgelere dönük bakış açısını da çeşitlendiriyor; üniformadan, bayraktan ve renklerden ibaret bir kavramsal alet çantasına pulları ve banknotları, hediyelik eşyaları, sokak tabelalarını, dekoratif nesneleri, yemek çeşitlerini, bulaşık yıkama alışkanlıklarını ve hatta telefonu açışta tercih edilen sözcükleri dahil ediyor. Belki de en önemlisi ulus devletlerin ortaya çıkışının kaçınılmaz kıldığı tarihsel gelişimi üzerinden şekillenmiş bir milliyetçilik okumasının yönünü bütünüyle değiştiriyor; Fox ve Miller-Idriss’in vurguladıkları üzere milliyetçiliğin “şimdi ve burada”ki haline gündelik olan üzerinden odaklanıyor.
Moment Dergi bu sayısında sizleri teorik ve kavramsal bir çerçeve olarak “gündelik milliyetçilik” ile Türkiye’de ve dünyada milliyetçiliğin gündelik hallerini tartışmaya çağırıyor. Kavramın gelişimine katkıda bulunan isimlerden aldığı ilhamla milliyetçiliği ve ulusala ilişkin atıfların izlerini gündelik hayatın sıradan ilişkilerinde, temaslarında, karşılaşmalarında, üretim ve tüketim süreci içerisinde ve hatta ilk bakışta dışlayıcı, saldırgan, ırkçı ve yabancı/göçmen karşıtı olmayan tavırlarda sürmeyi amaçlıyor. Anderson’un ifadesiyle “Hobbes\'lar, Tocqueville\'ler, Marx\'lar ya da Weber\'ler ölçeğinde büyük düşünürleri olmayan” milliyetçiliğin buna rağmen varlığını ve savlarını kanıksadığımız bir aşinalık evreni yaratmasındaki maharetini, düşünürler ve elitlerden sıradan insana dönerek sorgulamayı hedefliyor.
Bu doğrultuda “Gündelik Milliyetçilik” sayısı için öngörülen ancak bunlarla sınırlı kalmayan başlıklar şu şekilde sıralanabilir:
Tema harici yazı kabul edemeyeceğimiz yeni sayımız için tam metinlerinizi 30 Eylül 2022 tarihine kadar gönderebilirsiniz.
Tema Editörleri:
Emel Uzun Avci & Kadir Dede